Alabalığın Kilosu Ne Kadar? — Psikolojik Bir Bakışla Değer Algısının Derinliği

Bir Psikoloğun Meraklı Girişi

Bir danışanım, geçenlerde gülümseyerek “Alabalığın kilosu ne kadar?” diye sorduğunda, bunun sıradan bir sohbet olmadığını anlamıştım. Çünkü bu soru, yüzeyde bir balığın fiyatını sormak gibi görünse de, aslında zihnin derinliklerinde dolaşan bir semboldü: değer, algı, ihtiyaç ve arzunun iç içe geçtiği bir düşünce labirenti.

Peki, neden bazı insanlar bir kilo alabalığa ödediği fiyatı dert ederken, bazıları için bunun hiçbir anlamı yoktur?

İşte burada devreye psikoloji girer.

Bilişsel Psikoloji Perspektifi: Değerin Zihinsel Hesaplaması

İnsanın “değer” kavramını nasıl oluşturduğunu anlamak, bilişsel psikolojinin alanına girer.

Bir kilo alabalığın fiyatı aslında bir bilişsel çerçeveleme sürecidir. Beynimiz, gördüğü her bilgiyi geçmiş deneyimlerle karşılaştırarak anlamlandırır.

Eğer çocukken babanız her pazar taze alabalık alıyorsa, bu sizin için lüks değil, bir “alışkanlık değeri” taşır. Ama hiç alabalık yememiş biri için bu, “gereksiz bir harcama”dır.

Bu noktada devreye bilişsel çarpıtmalar girer. “Bir kilo balık bu kadar eder mi?” cümlesi, aslında zihnimizin fiyat–değer eşleşmesini sorgularken kullandığı bir savunma mekanizmasıdır. Beyin, kendi konfor alanını korumak için fiyatı abartır veya küçültür.

Yani mesele balığın kilosu değil; beynimizin dünyayı nasıl anlamlandırdığıdır.

Duygusal Psikoloji Perspektifi: Fiyatın Hissettirdikleri

Her ekonomik karar, duygusal bir temele dayanır.

Bir kilo alabalığın fiyatını duyduğunuzda hissettiğiniz şey —öfke, şaşkınlık, kabullenme ya da keyif— aslında sizin duygusal değer sisteminizin bir yansımasıdır.

Bazı insanlar için “pahalı” etiketi, yoksunluk hissini tetikler; bazıları içinse “kalite” çağrışımı yaratır. Bu, duygusal koşullanmanın tipik bir örneğidir.

Tıpkı bir kokunun çocukluk anılarını çağrıştırması gibi, fiyat da duyguların kapısını aralar.

Bir psikolog olarak gözlemlerim, “fiyat algısının” aslında bireyin kendi değer algısıyla paralel ilerlediğini gösteriyor.

Kendini değersiz hisseden biri, pahalı bir şeyi almayı “boşuna harcama” olarak görürken; kendini değerli gören biri, aynı ürünü “hak edilmiş bir ödül” gibi algılar.

Sosyal Psikoloji Perspektifi: Toplumun Etiketi

“Alabalığın kilosu ne kadar?” sorusu, sadece bireysel değil, aynı zamanda sosyal bir aynadır.

Çünkü fiyat algısı, sosyal çevreyle etkileşim içinde biçimlenir.

Bir balığın kilosu, aslında toplumun gelir düzeyini, kültürel tercihlerini ve statü göstergelerini de içinde taşır.

Bir restoranda balık yerken çevrenizdeki insanların tepkileri, hatta garsonun konuşma biçimi bile sizin algınızı etkiler. Bu durum normatif sosyal etki olarak bilinir.

Kısacası, toplumun neyi “makul”, neyi “lüks” gördüğü, sizin kararınızı sessizce yönlendirir.

Bir grup arkadaşla balıkçıya gittiğinizde, “Bu kadar pahalı mıymış?” diyen birinin sesi, çoğu zaman kendi içsel sesinizle birleşir.

İşte o anda, yalnızca balığın değil, sizin psikolojik konumunuzun da fiyatı belirlenir.

İçsel Deneyim: Balığın Kilosundan Kendine Yolculuk

Aslında “alabalığın kilosu” sorusu, bir metafordur.

Hayatta nelere ne kadar değer biçtiğimizin, kendi içsel ekonomimizin bir aynasıdır.

Kendimize yeterince değer vermezsek, her şey pahalı gelir; çünkü içimizdeki eksiklik, dış dünyayı da kıtlıkla doldurur.

Ama içsel tatmin duygusuna sahip bir insan için, aynı fiyat yalnızca bir detaydır — deneyimin tadına varmanın önünde engel değildir.

Bu, öz-değer bilincinin bir yansımasıdır.

Sonuç: Balığın Fiyatı mı, Değerin Bedeli mi?

Sonuç olarak, “Alabalığın kilosu ne kadar?” sorusu, aslında “Benim için ne değerli?” sorusunun kılık değiştirmiş halidir.

Bu soruya vereceğimiz yanıt, sadece ekonomik değil, aynı zamanda psikolojik bir seçimdir.

Kendinize dürüstçe sorun:

Bir kilo alabalığa bakarken, fiyatını mı görüyorsunuz, yoksa kendi değer algınızı mı?

Belki de gerçek mesele, alabalığın kilosu değil, kendimize biçtiğimiz değerin kilosudur.